شهر هوشمند چیست؟
عبارت شهر هوشمند مفهومی جدید نیست، در واقع ممکن است که منشأ این کلمه به جنبش رشد هوشمند بولیر که در اواخر دهه ۹۰ میلادی ظهور پیدا کرد بازگردد که سیاست‌های جدیدی را برای برنامه ریزان شهری دیکته می‌کرد.
شهر هوشمند در اواخر سال ۲۰۰۵ توسط برخی از شرکت‌های تکنولوژیکی مانند سیسکو و آی بی ام در راستای استفاده از سیستم‌های پیچیده فناوری اطلاعات برای یکپارچه کردن خدمات و زیرساخت‌های شهری مانند ساختمان سازی، حمل و نقل، الکترونیک، توزیع آب و امنیت اجتماعی اخذ و به کار برده شد.
طبق برآوردهای به عمل آمده در سال ۲۰۴۵ میلادی حدود سه درصد اشتغال کشور در بخش کشاورزی، چهار درصد در بخش صنعت و ۹۳ درصد در بخش خدمات خواهد بود و یکی از مهمترین و بهترین راه‌ها جهت بالابردن کیفیت و تنوع در ارائه خدمات، استفاده از فناوری اطلاعات در ارائه خدمات یا به اصطلاح شهر هوشمند است.
در این مسیر توجه به زیر ساخت‌های کشور بسیار ضروری است و توجه نکردن به آن زیرساخت‌های فنی موجود و تمام سرمایه گذاری ها در این زمینه را بلا استفاده خواهد کرد.
به طور خلاصه باید گفت که «شهر هوشمند» و «شهر مجازی» واژه‌هایی هستند که شهروند الکترونیک را به دنیای جدید و زندگی در شهرهای مدرن، دعوت می‌کند. شهر هوشمند شهروندان را از دنیای تک بعدی شهرهای سنتی و امروزی، به دنیای دو بعدی می‌برد که دستاوردهای اطلاعات و ارتباطات دنیای اینترنتی است.
شهر هوشمند شهری است که ۲۴ ساعته امور شهری در تمام شبانه روز در آن جریان دارد، شهروندان می‌توانند از طریق اینترنت در هر زمان و هر مکانی به اطلاعات و خدمات آموزشی، تجاری، رفاهی اداری و … خود دسترسی پیدا کنند.
اهداف شهر هوشمند
مفهوم شهر هوشمند در درجه اول شهر را به عنوان یک سیستم که دارای زیرسیستم‌های متعدد است، بررسی می‌کند این عملکرد زیرسیستم به عنوان یک کل در نهایت به آنها اجازه می‌دهد که به شیوه هوشمند و هماهنگ رفتار کند به عبارتی همچنان که شهر یک سیستم پیچیده متشکل از روابط متقابل متنوع و غیرقابل پیش بینی بین زیرسیستم‌های آن است.
هدف مدل شهرهای هوشمند یافتن راهکارهای مناسب برای مدیریت این پیچیدگی به ویژه از طریق رفع پیامدهای منفی شهرنشینی جهانی و کیفیت بالاتر زندگی برای جمعیت شهری است هدف نهایی شهر هوشمند ارائه خدمات هوشمند در تمامی قابلیت‌های حیاتی شهر است.
مؤلفه‌های شهر هوشمند
در مستندات مختلف برای شهر هوشمند، ابعاد مختلفی ترسیم شده است، اما اتحادیه اروپا برای دسته بندی شهرهای خود به لحاظ هوشمندی به شش بعد شامل
اقتصاد هوشمند: مقصود از اقتصاد هوشمند بیشتر کسب و کارهای الکترونیکی، بازرگانی و تجارت الکترونیکی، بهره‌وری بیشتر، تولید و ارائه خدمات پیشرفته و همچنین ارائه محصولات، محتوا و خدمات با انواع مدل‌های کسب و کار جدید است.
مردم هوشمند: مقصود این است شهروندانی دارای مهارت‌های کار با پایانه‌ها و سامانه‌های الکترونیکی، دسترسی مردم به آموزش و پرورش، منابع انسانی و مدیریت ظرفیت‌های انسانی درون یک جامعه فراگیر با هدف ترویج خلاقیت و توسعه نوآوری‌ها است. این ویژگی، مردم و جامعه را قادر می‌سازد تا پایگاه داده‌هایی را ایجاد کرده و در صورت نیاز آنها را پردازش و از آنها استفاده کنند تا بتوانند از این داده‌ها در تصمیم‌گیری، تولید محتوا و ارائه خدمات و محصولات بهره‌برداری کنند.
حکمرانی هوشمند: مقصود از حکمرانی هوشمند اعمال حاکمیت به هم پیوسته درون شهری در سراسر شهر است که شامل خدمات و تعاملاتی می‌شود که سازمان‌های مدنی، دولتی، خصوصی و نظام جهانی را به هم متصل کرده و در صورت نیاز، با هم ادغام می‌کند تا شهر بتواند به مانند یک ارگانیسم کارآمد و اثربخش به حیات خود ادامه دهد.
پویایی هوشمند: کارکرد سامانه‌های یکپارچه آماده و پشتیبانی یا لجستیک، ترابری و مدیریت، مدنظر این بخش است برای مثال سیستم‌های حمل‌ونقل ایمن، به هم پیوسته و سازگار با محیط زیست را می‌توان شامل ترامواها، اتوبوس‌ها، قطارها، مترو، خودروها، موتورها، دوچرخه‌ها و عابران پیاده که بنا به اقتضا از یک یا چند روش حمل و نقل استفاده می‌کنند، دانست.
محیط زیست هوشمند: در محیط زیست هوشمند تمرکز بر انرژی هوشمند که شامل مواردی مانند انرژی‌های تجدید پذیر، سیستم‌های اندازه‌گیری، کنترل و پایش آلودگی، نوسازی ساختمان‌ها و مراکز رفاهی، ساختمان‌های سبز و برنامه‌ریزی سبز شهری، قرار گرفته است.
زندگی هوشمند: صحبت کردن در مورد زندگی هوشمند یعنی گرد آوری جنب‌های مختلف که به بهبود کیفیت زندگی شهروندان بسیار کمک می‌کند؛ از جمله فرهنگ، بهداشت، ایمنی، مسکن، گردشگری و… برچسب شهر هوشمند معمولاً برای توصیف شهری که توانایی پشتیبانی از روش‌های یادگیری، توسعه فن آوری و نوآوری را دارد استفاده می‌شود در واقع در الگوی شهر هوشمند، تکنولوژی‌های گوناگون جهت بهبود زندگی شهروندان باهم ترکیب و مورد استفاده قرار می‌گیرد بنابراین، شهر هوشمند نه یک واقعیت بلکه یک استراتژی توسعه شهری بوده و در آن تکنولوژی محور توسعه آینده است.
مهمترین چالش‌های پیش روی شهرهای هوشمند
رقابت پذیری و ناتوانی یکسان شهرها برای رقابت در مقیاس جهانی با توجه به پیوستگی جهانی شهرها، ناتوانی مالی برای اجرای پروژه‌ای شهر هوشمند، بافت پیچیده و نیاز به همراهی مقامات سیاسی، پروژه‌های نوآورانه و تحولات در مقیاس کوچک لزوماً تضمین کننده تحقق مؤثر در سطح گسترده‌تری از شهر، پیشرفت آهسته پروژه‌ها به خاطر مسائل بودجه و شکست در جذب ساکنان یا سرمایه، و تمرکز منحصر به فرد بر بهره‌وری می‌تواند باعث یک دید محدود نسبت به ارزش‌های اجتماعی از قبیل انسجام اجتماعی و کیفیت زندگی شهر و ابعاد پایداری شود.
زیرساخت‌های شهرهای هوشمند موجود می‌تواند قدیمی و منسوخ باشد و مانع تحقق چشم‌انداز شهر هوشمند شود.
خطر اختلافات اجتماعی در میان گروهای جمعیت، دانش و دسترسی نابرابر به فناوری اطلاعات و ارتباطات (شکاف دیجیتال، گسترش شکاف اجتماعی و تقویت قطب گرایی فضاییفضایی، نداشتن دسترسی برابر همگان به فضای مجازی و نداشتن اطمینان از صحت حجم زیاد داده‌ها و
اطلاعات مشکلات و موانع توسعه سیستم‌های زمینه ساز شهر هوشمند در ایران است.
نبود زیرساخت‌های مناسب
یکی از شروط اولیه و بدیهی برای تحقق شهرهای هوشمند تحقق زیر ساخت‌های آن است. در رابطه با مدیریت فضای مجازی و سایت‌ها هیچ لیست رسمی از سایت‌های اینترنتی وجود ندارد که مشخص کننده سایت‌های خدمات دهنده دولتی باشد.
مطابق آمارهایی که در وب سایت‌های این مؤسسات وجود دارد، شماره بازدیدکنندگان از بسیاری از سایت‌های علمی و آموزشی، بسیار پایین است، همچنین اکثر سایت‌های موجود، ارتباطی با سازمان‌های وابسته به خود ندارند وب سایت‌های موجود، از هیچ استاندارد خاصی پیروی نمی‌کنند و کاربران آنها در برخی موارد مجبور به دریافت کردن مرورگرهای مختلف هستند تا بتوانند از این سایت‌ها استفاده کنند.
برخی از وب سایت‌های موجود به قدری ضعیف طراحی شده اند که حتی دربرگیرنده نام سازمان نیز در صفحه خانگی نبوده اند.
هزینه‌های سنگین ایجاد، نگهداری و توسعه شبکه‌های اطلاع رسانی و پایگاه‌های اطلاعاتی، فقدان یا کمبود نیروهای متخصص فناوری اطلاعات در کشور، مشکلات مرتبط با چگونگی مراقبت از اطلاعات شخصی افراد، مشکلات مربوط به چگونگی دسترسی شهروندان به خدمات شهرهای هوشمند و مسائل و مشکلات مربوط به افرادی که مهارت کمتری در استفاده از خدمات دارند نیز از چالش عمده شهرهای هوشمند در ایران به شمار می‌روند.
نبود یک سازمان مسئول به منظور برنامه ریزی و اجرای پروژه شهر هوشمند در شهرها با چالش‌هایی روبه رو است که اصلی‌ترین و مهمترین آن تصمیم‌گیری برای هوشمندسازی است که با کندی پیش می‌رود.
اگر شهرداری همه خدمات را هم الکترونیکی کند، اما هماهنگی و همکاری دستگاه‌های اجرایی وجود نداشته باشد، شهر هوشمند محقق نخواهد شد و فراهم کردن ویژگی‌های شهر هوشمند یا ساخت شهر هوشمند مستلزم تغییر در ساختارهای نهادی و مدیریتی است و در این زمینه هم ضرورت تعامل دولت با بخش خصوصی و جامعه مدنی احساس می‌شود.
در هیچ قانون یا دستورالعملی، متولی مشخصی برای شهر هوشمند پیش بینی نشده است و تا کنون قوانین و مقرراتی برای شهر هوشمند در حوزه حاکمیتی و دولت در در کشور تنظیم و ابلاغ نشده است.
همچنین در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نهاد یا سازمانی بر امر اقدامات هوشمندسازی شهرها تشکیل نشده است.